Thị trường chứng khoán đã có mặt từ lâu và tồn tại ở khắp mọi nơi trên toàn thế giới. Thị trường này cung cấp cho nhà đầu tư nhiều loại tài sản khác nhau và các nhà đầu tư tìm đến đây với mong muốn tìm kiếm cơ hội sinh lời từ vốn ban đầu. Đây là thị trường có rủi ro và biến động, nhưng nó được xem là an toàn hơn một số thị trường khác như Crypto. Vậy thị trường chứng khoán là gì và thị trường này vận hành ra sao?
1. Thị trường chứng khoán là gì?
Thị trường chứng khoán là địa điểm diễn ra các hoạt động mua bán hay phát hành cổ phiếu từ những công ty đại chúng. Trên thị trường chứng khoán, bạn có thể giao dịch các công cụ tài chính như các phái sinh, trái phiếu, quỹ tương hỗ, cổ phiếu của một công ty niêm yết.
Sàn giao dịch chứng khoán là nơi gặp gỡ của người mua và người bán để trao đổi. Ở Việt Nam, các công ty muốn niêm yết trên các sàn giao dịch chứng khoán phải được đăng ký với Sở giao dịch chứng khoán Việt Nam và VSD – Trung tâm lưu ký chứng khoán.
Thị trường chứng khoán bao gồm 2 phân khúc thị trường chính: thị trường sơ cấp – thị trường thứ cấp.
1.1. Thị trường sơ cấp:
Thị trường sơ cấp là nơi một công ty đăng ký huy động tiền đầu tiên và phát hành một số lượng cổ phiếu hoặc trái phiếu nhất định. Trên thị trường sơ cấp, các công ty lần đầu tiên lưu hành các mã cổ phiếu và trái phiếu mới của mình đến với công chúng. Khi một công ty quyết định niêm yết cổ phiếu của mình lần đầu tiên, đây được gọi là đợt chào bán cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO).
Một cách khác để một công ty có thể huy động vốn trên thị trường sơ cấp là thông qua các đợt phát hành hoặc chào bán quyền. Thông qua các sự kiện phát hành này, các công ty có thể huy động được vốn từ các nhà đầu tư trên thị trường (chỉ sau khi nó được giao dịch tại thị trường thứ cấp).
1.2. Thị trường thứ cấp:
Sau khi chứng khoán của công tyđược bán tại thị trường sơ cấp, sau đó chúng sẽ được giao dịch tại thị trường thứ cấp. Các nhà đầu tư giao dịch chứng khoán đã phát hành trước đó mà không có sự tham gia của các công ty. Trên thị trường thứ cấp, nhà đầu tư mua cổ phần từ một nhà đầu tư khác theo giá thị trường phổ biến hoặc bất kỳ mức giá nào mà cả người mua và người bán đều đồng ý.
2. Các loại tài sản giao dịch trên thị trường chứng khoán
Trên thị trường chứng khoán, chúng ta có thể thấy nhiều công cụ tài chính khác nhau được giao dịch.
- Cổ phiếu là một đơn vị sở hữu đơn lẻ trong một công ty hoặc tài sản tài chính.
- Trái phiếu là một cách mà một công ty chọn vay vốn từ nhiều nhà đầu tư khác nhau, khoản tiền này cũng được thanh toán bằng cách trả lãi đúng hạn.
- Các quỹ tương hỗ là các khoản đầu tư cho phép một người đầu tư gián tiếp vào thị trường cổ phiếu.
- Các công cụ phái sinh là công cụ cho phép một người giao dịch ở mức giá đã được ấn định bởi người giao dịch. Nó có nghĩa là một người tham gia một thỏa thuận trong đó họ chọn bán hoặc mua cổ phiếu hoặc bất kỳ công cụ nào khác với một mức giá cố định nhất định.
3. Thị trường bò và thị trường gấu:
Thị trường bò biểu thị một thị trường tăng giá có nghĩa là thị trường cổ phiếu đang tăng và tâm lý nhà đầu tư tự tin, càng khuyến khích các nhà đầu tư khác mua vào. Nói chung khi thị trường cổ phiếu tăng giá, nền kinh tế mạnh và tỷ lệ thất nghiệp thấp.
Ngược lại, một thị trường gấu đối lập với một thị trường bò. Điều đó có nghĩa là nếu thị trường giảm từ 20% trở lên so với mức cao nhất trong 52 tuần, thì nó đã trở thành thị trường gấu. Thị trường gấu thường được đánh dấu bởi sự bi quan của nhà đầu tư, điều này có thể khiến giá tiếp tục giảm, làm tăng thêm tâm lý tiêu cực.
Đôi khi giá thị trường giảm mạnh có thể là một sự điều chỉnh của thị trường chứ không phải là thị trường giảm giá. Nói chung, mức giảm 10-20% được coi là sự điều chỉnh của thị trường, với mức giảm dưới 20% được coi là thị trường gấu.
Tuy nhiên, trong khi thị trường giá xuống thường là dấu hiệu của tâm lý nhà đầu tư tiêu cực, sự điều chỉnh của thị trường thường là sự đảo chiều giá tạm thời trước khi thị trường tiếp tục đi lên.
4. Tại sao cổ phiếu biến động giá?
Một khi cổ phiếu tham gia vào thị trường chứng khoán, giá của chúng được điều chỉnh bởi quy luật cung và cầu. Hãy xem xét ba tình huống cơ bản:
1. Một số lượng lớn người mua muốn mua cổ phiếu, nhưng chỉ có một số người bán. Với nhu cầu cao và nguồn cung thấp, giá cổ phiếu sẽ tăng.
2. Một số lượng lớn người bán muốn thoát khỏi kho, nhưng chỉ có một số ít người mua. Ở đây, cung nhiều nhưng cầu lại thấp. Vì vậy, giá cổ phiếu giảm.
3. Số lượng người mua và người bán tương đương nhau. Trong tình huống này, giá có thể dao động nhẹ.
Bên cạnh đó, một số yếu tố khác ảnh hưởng đến cung và cầu cổ phiếu, và do đó ảnh hưởng đến giá cổ phiếu. Dưới đây là một số yếu tố phổ biến mà nhà đầu tư cần lưu ý:
- Hiệu quả hoạt động của công ty: Nếu thu nhập của công ty vượt quá mong đợi, nhu cầu về cổ phiếu của công ty chắc chắn sẽ tăng. Điều này sẽ khiến giá cổ phiếu tăng lên. Nhưng nếu có sự sụt giảm trong hoạt động của công ty, thì nhiều người sở hữu cổ phiếu có thể muốn bán cổ phiếu của họ trên một thị trường mà ở đó rất ít người mua. Trong tình huống như vậy, giá cổ phiếu có thể giảm.
- Tình hình hoạt động của ngành: Bạn sẽ thấy rằng giá cổ phiếu của các công ty trong cùng lĩnh vực có xu hướng biến động theo một cách tương tự. Nếu toàn bộ ngành đang có xu hướng tăng giá, giá cổ phiếu của các công ty trong ngành có khả năng tăng. Nhưng nếu tâm trạng giảm, giá cổ phiếu có thể giảm.
- Tin tức sự kiện: Các thông báo kinh tế như thay đổi tỷ lệ repo có thể ảnh hưởng đến chi phí nợ của một công ty. Điều này có thể ảnh hưởng đến giá cổ phiếu của nó. Các sự kiện chính trị như thay đổi quản trị của một quốc gia cũng có thể ảnh hưởng đến biến động giá cổ phiếu.
5. Chỉ số thị trường
Một bước quan trọng cho các nhà đầu tư mới tìm hiểu thị trường là học cách sử dụng các chỉ số thị trường chứng khoán. Các chỉ số này giúp theo dõi sự dịch chuyển của một nhóm cổ phiếu nào đó.
Một chỉ số thị trường chọn và nhóm một số lượng cổ phiếu nhất định lại với nhau. Việc lựa chọn cổ phiếu công ty có thể dựa trên các khía cạnh như:
- Lĩnh vực mà cổ phiếu thuộc về
- Quy mô của công ty
- Vốn hóa thị trường của công ty
Ví dụ: chỉ số tiêu chuẩn VN-INDEX của bao gồm tất cả cổ phiếu niêm yết tại sàn HoSE; chỉ số VN-30 là chỉ số top 30 (bluechip) công ty của thị trường Việt Nam.
Các chỉ số thị trường có thể phản ánh hoạt động của toàn bộ thị trường hoặc một phân khúc cụ thể. Điều này giúp nhà đầu tư dễ dàng hơn trong việc so sánh các cổ phiếu cụ thể và xem liệu những cổ phiếu này đang di chuyển theo hay ngược lại với một chỉ số cụ thể. Các chỉ số thị trường chứng khoán cũng có thể cung cấp cảm nhận về tâm lý nhà đầu tư hiện tại, điều này có thể hữu ích cho các nhà giao dịch và nhà đầu tư trên thị trường.
