Phái sinh hay chứng khoán phái sinh là loại hình khá phổ biến trong giới đầu tư hiện nay. Tuy nhiên với những người mới bắt đầu, với sự đa dạng và những thuật ngữ mới lạ trong mảng thì khái niệm này còn khá mơ hồ. Hãy tham khảo bài viết bên dưới để có thêm kiến thức nhé.
1. Tổng quát về phái sinh
Phái sinh (hay chứng khoán phái sinh) là một công cụ tài chính được tồn tại dưới dạng một hợp đồng mà giá trị của nó phụ thuộc vào một (hoặc những) tài sản khác (được gọi là tài sản cơ sở). Có hai bên tham gia trong hợp đồng này. Hai bên sẽ thực hiện giao dịch thỏa thuận về mua bán tài sản nào đó trong tương lai (tài sản cơ sở). Vì vậy cho nên giá của chứng khoán phái sinh cũng sẽ biến đổi theo giá của những tài sản này trong thời gian mà hợp đồng còn hiệu lực. Tài sản cơ sở có thể là tài sản phi vật thể (cổ phiếu, trái phiếu, quỹ, công cụ tài chính khác) hoặc vật thể (hàng hóa, vật phẩm, nói chung là vật hữu hình có thể cầm nắm được)
Chứng khoán phái sinh bao gồm những loại nào?
Về cơ bản, chứng khoán phái sinh được chia làm bốn loại (theo sản phẩm được tạo ra) như sau:
- Hợp đồng kỳ hạn: hai bên thỏa thuận về việc giao dịch mua bán một loại tài sản theo một mức giá xác định ở một thời điểm trong tương lai, được thanh toán song phương.
- Hợp đồng tương lai: thỏa thuận giao dịch một tài sản nào đó với một mức giá chuyển giao ở thời điểm nào đó trong tương lai.
- Hợp đồng quyền chọn: là loại hợp đồng sẽ cho phép người giữ có quyền giao dịch tài sản với mức giá trao đổi trước ở trong tương lai.
- Hợp đồng hoán đổi: Trao đổi, thỏa thuận giữa hai bên về việc hoán đổi dòng tiền giữa hai bên.
2. Đặc điểm và ứng dụng của chứng khoán phái sinh
Đây là loại chứng khoán có cơ chế hoạt động linh hoạt nhưng tính chất thì đơn giản và là công cụ tài chính có tính rủi ro ở mức thấp hơn so với các loại hình khác.
Những đặc điểm cơ bản của phái sinh
Không như cổ phiếu, phải chờ đợi lâu và chỉ có lợi nhuận khi giá trị tăng (lợi nhuận một chiều), chứng khoán phái sinh thì nhanh hơn, có thể có lời theo cả hai chiều tăng/giảm của giá trị và ưu điểm nổi bật là “đòn bẩy”. Nói dễ hiểu là bạn đặt cược vào một tài sản (có thể chọn chiều tăng/ giảm tùy ý) và nếu giá trị nó đi kỳ vọng thì bạn sẽ được lợi nhuận. Bên cạnh đó, chứng khoán phái sinh có thể thanh toán hằng ngày. Nhà đầu tư sẽ phải tiến hành thanh toán số tiền lãi hoặc lỗ hằng ngày. Sự khác biệt khác là ký quỹ, như là một khoản đặt cọc để đảm bảo việc sẽ hoàn thành nghĩa vụ. Tỷ lệ ký quỹ sẽ khác nhau tùy theo từng loại hợp đồng nhà đầu tư chọn.
Các ưu điểm đáng chú ý
Nổi bật nhất có lẽ là sức mạnh của đòn bẩy, nâng mức giá trị của tài sản lên nhiều lần. Nếu giá trị tài sản dịch chuyển theo chiều mong đợi, thì lợi nhuận khi có thêm đòn bẩy được nâng lên rất cao. Bên cạnh đó, việc phòng ngừa, giảm bớt rủi ro cho tài sản cơ sở cũng là ưu điểm đáng chú ý. Phái sinh có tính thanh toán tốt, giao dịch được thực hiện nhanh chóng và không giới hạn về số lượng cổ phiếu nhà đầu tư nắm giữ cũng như việc thanh toán bù trừ nhanh được đánh giá cao. Ngoài ra, các nhà đầu tư cũng dễ dàng dự đoán thị trường hơn. Còn một ưu điểm quan trọng nữa là bán khống, tức bán tài sản mà người bán không sở hữu.
Những ứng dụng của chứng khoán phái sinh
Loại chứng khoán này có khá nhiều ứng dụng được tận dụng tối đa bởi các nhà đầu tư. Đầu tiên là cơ sở xác định giá trị tài sản. Thứ hai là phòng hộ hoặc chuyển giao rủi ro. Các nhà đầu tư thường dùng phái sinh như một công cụ dùng để chuyển sự rủi ro về giá trị của một tài sản từ bên này sang bên khác. Tiếp theo là việc đầu cơ và thu lợi nhuận từ mức chênh lệch giá. Vấn đề đầu cơ bị rất nhiều tai tiếng trong khoảng những năm 1995.
3. Cách thức đầu tư chứng khoán phái sinh và những điều cần lưu ý khi tham gia thị trường này
Những sản phẩm phái sinh đầu tiên được du nhập vào Việt Nam, ra mắt các nhà đầu tư mới là hợp đồng tương lai chỉ số cổ phiếu VN30 và hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ. Giao dịch hợp đồng tương lai dễ dàng và thuận tiện hơn; tỷ lệ đòn bẩy cũng cao hơn, nhà đầu tư có thể linh hoạt và ít rủi ro hơn. Để bắt đầu giao dịch chứng khoán phái sinh, bạn cần phải nắm được một số khái niệm cơ bản như ký quỹ (cược một khoản tiền để đảm bảo nghĩa vụ thanh toán), có hai tỷ lệ ký quỹ quan trọng là tỷ lệ ban đầu và duy trì; vị thế (trạng thái và khối lượng giao dịch còn hiệu lực – vị thế mua, vị thế bán); bán khống; đòn bẩy…
Một số quy định khi giao dịch chứng khoán phái sinh
- Thời gian giao dịch phái sinh: Thời gian khớp lệnh định kỳ ( 8h45 đến 9h sáng); khớp lệnh liên tục phiên sáng (9h – 11h30); ;liên tục phiên chiều (13h – 14h30); khớp lệnh đóng cửa ( 14h30 – 14h45)
- Phương thức giao dịch: khớp lệnh liên tục, thỏa thuận
- Giá tham chiếu: là giá thanh toán cuối ngày giao dịch liền trước
- Ưu tiên về giá: Lệnh mua có giá cao hơn sẽ được thực hiện trước, còn bán mà giá thấp hơn sẽ được thực hiện trước
- Giá khớp lệnh: 500 hợp đồng một lệnh
- Giới hạn tối thiểu: 1 hợp đồng/ lệnh
- Hệ số nhân là 100000 vnd
- Tháng đáo hạn: Tháng hiện tại, kế tiếp hoặc hai tháng cuối của hai quý tiếp theo.
- Việc thanh toán lãi lỗ hằng ngày: Nhận lãi vào đầu giờ sáng và bù lỗ trước 9 giờ sáng.
Quy trình giao dịch phái sinh
Đầu tiên là mở tài khoản tại các sàn giao dịch phái sinh (chọn sàn uy tín). Trước khi giao dịch cần nạp tiền vào tài khoản, rồi chuyển tiền để thực hiện ký quỹ. Đặt lệnh, xác nhận và chuyển lệnh. Cuối ngày giao dịch thì hạch toán lãi lỗ và thực hiện ký quỹ cho ngày tiếp theo nếu có. Để mở tài khoản thì bạn phải đủ từ 18 tuổi trở lên. Một số sàn sẽ có giới hạn về người giao dịch, tức đưa ra những yêu cầu để được mở tài khoản. Và biểu phí giao dịch cũng khác nhau giữa các sàn.
Những lưu ý khi giao dịch chứng khoán phái sinh
Đầu tiên là việc yêu cầu ký quỹ bổ sung. Nhà đầu tư sẽ phải thanh toán lỗ, lãi phát sinh hằng ngày và điều này được thể hiện chi tiết trên tài sản ký quỹ. Nếu mà số tiền rơi xuống khỏi mức duy trì thì bạn phải tiến hành ký quỹ ngay. Do vậy, khi mà không đủ tài chính dự phòng, dẫn đến việc chậm trễ ký quỹ thì nhà đầu tư sẽ rất dễ bị lỗ lớn, dẫn đến nguy cơ phá sản. Do vậy bạn cần duy trì mức quỹ yêu cầu. Tiếp theo là việc bán khống. Đây là hoạt động bán một tài sản mà người bán không sở hữu nó. Bên cạnh đó là phải để ý ngày đáo hạn hợp đồng. Các giao dịch cũng có thể bị tính phí giao dịch và thuế.
Kết
Khi mới gia nhập vào thị trường nào cũng sẽ có những bỡ ngỡ và mơ hồ lúc đầu. Trăm hay không bằng tay quen nên bạn cứ mạnh dạn dấn thân. Lâu dần sẽ có kinh nghiệm. Phải có thất bại thì thành công mới ý nghĩa. Phái sinh sẽ là một hình thức ít rủi ro và phù hợp với những nhà đầu tư mới. Mong rằng bạn sẽ nhanh chóng thành thục trong mảng này và thành công trong tương lai.
