Khi nhắc đến các công cụ tài chính, không thể bỏ qua chứng khoán phái sinh. Dù cho công cụ phái sinh này không được dùng rộng rãi như forex, …. nhưng chính công cụ này vẫn mang đến những điểm nhấn riêng. Cùng đến với bài viết để biết công cụ phái sinh là gì? và cách giao dịch chứng khoán phái sinh như thế nào qua bài viết dưới đây.
1. Chứng khoán phái sinh là gì?
Định nghĩa
Chứng khoán phái sinh là công cụ tài chính trên thị trường, mà hợp đồng sẽ được ký kết ở thời điểm hiện tại, nhưng thực hiện ở tương lai.CKPS là công cụ phòng ngừa rủi ro và đầu cơ. Giá trị nhận được từ phái sinh sẽ dựa trên sự thay đổi của giá tài sản cơ sở.
Mỗi bên tham gia vào hợp đồng phái sinh đều sẽ có những quyền và nghĩa vụ riêng. Ví dụ như chuyển giao tài sản, thanh toán phí hợp đồng, thực hiện hợp đồng, ….Mức giá (giá thực hiện) của hợp đồng sẽ chốt ở thời điểm kí kết. Đây là một điều khá mới chỉ có ở hợp đồng phái sinh.
Tài sản tài chính của công cụ phái sinh bao gồm: hàng hóa, chứng khoán, lãi suất, tỷ giá, … Nhưng một đặc điểm quan trọng là công cụ được chọn làm cơ sở phải có sự bất ổn về giá. Nếu như tài sản đó được niêm yết, cố định một mức giá thì hợp đồng sẽ không bao giờ diễn ra.
Phân loại thị trường phái sinh
Thị trường của chứng khoán phái sinh được chia làm hai loại: tập trung và phi tập trung (OTC)
| OTC | Tập trung | |
| Chi phối | Chịu sự can thiệp của luật chứng khoán | Chịu sự can thiệp của luật chứng khoán |
| Sàn giao dịch | Không qua sàn | Qua sàn |
| Cơ chế | Thương lượng, thỏa thuận giá | Niêm yết giá trên sàn |
| Giá | Dựa vào cung cầu thị trường | Có 1 mức giá đối với cổ phiếu ở cùng thời điểm |
| Mức rủi ro | Cao | Thấp |
| Tổ chức quản lý | Có mã lưu ký: VSD quản lýKhông có mã lưu ký: phòng quản lý cổ đông của công ty phát hành | Sở giao dịch |
| Cách thức thanh toán | linh hoạt | VSD thực hiện thanh toán theo kết quả bù trừ đa phương với thời gian thanh toán T+2 (tiền), T+3 (Chứng khoán) |
| Ưu điểm | Lợi nhuận caoĐàm phán trực tiếp không qua trung gianKhông bị tác động bởi bất kỳ ai (giới hạn giá, số lượng cổ phiếu giao dịch)Bảo mật, không công bố | Thanh khoản cao, dễ trao đổi trên sànCác công ty được công bố thông tin nên dễ dàng đánh giáRủi ro thấp |
| Nhược điểm | Thanh khoản thấp vì được thiết kế riêng biệtMức độ tin cậy của đối tác thấp, muốn biết rõ phải tốn kém để thu thập thông tinRủi ro tín dụng | Chịu nhiều quy định, luật của sànÍt bảo mậtHợp đồng ký kết theo một khuôn mẫu, chứ không được thiết kế riêngKý quỹ |
Vai trò
- Chứng khoán phái sinh tạo nên sự đa dạng, phong phú cho thị trường tài chính.
- Đây còn là công cụ giúp phòng tránh và phân tán rủi ro đầu tư: rủi ro hệ thống, rủi ro kiệt giá tài chính, rủi ro thanh toán, rủi ro tín dụng, rủi ro thanh khoản.
- Tạo tính thanh khoản cho thị trường chứng khoán và cũng là kênh đầu cơ kiếm lời của nhà đầu tư
2. Phân loại chứng khoán phái sinh
Sản phẩm của thị trường phái sinh được chia làm 4 loại chính: quyền chọn, kỳ hạn, tương lai và hoán đổi
Hợp đồng quyền chọn
Hợp đồng quyền chọn là công cụ tài chính, có giá trị phụ thuộc tài sản cơ sở như chỉ số, forex, ….thể hiện sử kí kết của hai bên. Ví dụ: A muốn mua/ bán quyền chọn và B là người đáp ứng. A sẽ có quyền mua/bán tài sản ở một thời điểm nào đó. Nhưng mức giá để mua/bán sẽ được quy định tại lúc kí kết. Ngoài ra, người nắm giữ có quyền từ bỏ không thực hiện quyền, nhưng bạn sẽ mất một khoản phí ban đầu để có được quyền chọn.
| Người mua | Người bán |
| Có quyềnPhải trả phí mua/bánLợi nhuận không bị giới hạnLỗ có giới hạn, bằng mức phí phải trả (Vì có quyền từ bỏ thực hiện) | Có nghĩa vụNhận phíLợi nhuận giới hạn ở mức phí được nhậnLỗ không giới hạn |
Có hai loại hợp đồng quyền chọn là quyền chọn mua và quyền chọn bán. Có 4 vị thế đối với quyền chọn: Mua quyền chọn mua, bán quyền chọn mua, mua quyền chọn bán và bán quyền chọn bán.
Hợp đồng kỳ hạn
Hợp đồng kỳ hạn thể hiện mối quan hệ hợp tác mua/bán giữa hai bên và kỳ hạn chưa có sự chuẩn hóa về số lượng và chất lượng, sử dụng trong OTC.
Ưu và nhược điểm: Hợp đồng được thiết kế riêng phù hợp với hai bên. Nhưng, không thể đơn phương hủy bỏ đơn phương khi chưa có sự thỏa thuận của cả hai bên. Tính thanh khoản kém, vì được thiết kế riêng nên khó chuyển nhượng. Không ai chắc về rủi ro vỡ nợ và hủy bỏ nghĩa vụ của 1 bên.
Hợp đồng tương lai
Hợp đồng giao sau (tương lai) là hợp đồng có nét tương đồng với kỳ hạn nhưng đây là hợp đồng đã được tiêu chuẩn hóa về chất lượng, số lượng và được giao dịch trên sàn chứ không giao dịch trên OTC như kì hạn. Giá của nó sẽ được điều chỉnh theo thị trường hằng ngày.
Tính thanh khoản của hợp đồng giao sau cao vì được giao dịch trên sàn. Tuy nhiên, sẽ chịu rất nhiều những quy định khắt khe như: giới hạn về số lượng, quy mô và nhiều yêu cầu hơn nữa. Bạn sẽ nhận được Margin call nếu như số tiền trong tài khoản ký quỹ của bạn không đủ so với yêu cầu tối thiểu.
Hợp đồng hoán đổi
Hợp đồng hoán đổi là một giao dịch mà trong đó, mỗi bên đồng ý thanh toán cho bên còn lại một loạt dòng tiền trong một khoảng thời gian nhất định. Có 4 loại hợp đồng hoán đổi: lãi suất, tiền tệ, chứng khoán, hàng hóa.
3. Hướng dẫn giao dịch chứng khoán phái sinh
Thời gian giao dịch
8:45 – 9:00 : Khớp lệnh định kỳ mở cửa. Sử dụng lệnh ATO, LO và không được hủy lệnh trong giai đoạn này
9:00 – 11:30 : Khớp lệnh liên tục phiên sáng. Sử dụng lệnh giới hạn, lệnh thị trường giới hạn, lệnh thị trường khớp toàn bộ và hủy, lệnh thị trường khớp và hủy. Và được phép hủy lệnh
13:00 – 14:30 : Khớp lệnh liên tục phiên chiều. Sử dụng lệnh LO, MOK, MAK, MTL và được phép hủy lệnh
14:30 – 14:45 : Khớp lệnh định kỳ đóng cửa. Sử dụng lệnh ATC, LO và không được hủy lệnh.
8:30 – 11:30 và 13:00 – 14:45 : diễn ra giao dịch thỏa thuận và lệnh thỏa thuận
Nguyên tắc khớp lệnh
Ưu tiên giá: Theo nguyên tắc mua – cao, bán – thấp thì được ưu tiên
Thời gian: cùng một mức giá, lệnh trước thì được ưu tiên
Ký quỹ
Khác với cổ phiếu, thì công cụ phái sinh có ký quỹ. Việc ký quỹ sẽ được thực hiện trước khi tiến hành giao dịch và sẽ do trung tâm lưu ký chứng khoán (VSD). Điều này nhằm bảo vệ quyền lợi của hai bên. Phải đảm bảo mức ký quỹ theo yêu cầu, để giữ vị thế trong giao dịch.
4. Kinh nghiệm chơi chứng khoán phái sinh
Tham gia vào đầu tư phái sinh hay bất cứ loại hình đầu tư tài chính nào đi nữa thì cũng cần cẩn trọng. Tương tự như đầu tư cổ phiếu, sau đây là một số lưu ý nhỏ khi tham gia vào thị trường chứng khoán phái sinh:
- Thứ nhất là phải có vốn kiến thức nhất định về thị trường mà mình muốn đầu tư, những quy tắc, bản chất của nó và các thức thực hiện, ….
- Thứ hai theo dõi, cập nhật tin tức thường xuyên, để nắm bắt tình hình mặt bằng chung nhằm đánh giá một cách đúng đắn nhất
- Thứ ba cân bằng mức rủi ro và lợi nhuận phù hợp với khẩu vị, không nên sử dụng mức đòn bẩy quá cao, dễ dẫn đến thua lỗ nặng
- Thứ tư Mọi thứ đều phải qua quá trình rèn giũa, không nên quá hấp tấp. Mặc dù phái sinh là công cụ giảm rủi ro, nhưng không đồng nghĩa là không có. Nhất là những nhà đầu tư mới vào, phải cẩn trọng trước những sự kết hợp.
5. Thực trạng chứng khoán phái sinh ở Việt Nam
Hiện nay thị trường công cụ phái sinh vẫn chưa thực sự phát triển. Đây là loại hình đầu tư còn khá mới với những nhà đầu t. Thị trường phái sinh chỉ mới được ra mắt năm 2017, sản phẩm là chỉ số VN30, nhưng đến nay thì thị trường phái sinh cũng được mở rộng hơn gồm hợp đồng tương lai chỉ số và trái phiếu chính phủ.
Dù còn yếu kém nhưng thị trường phái sinh ở Việt Nam có tốc độ tăng trưởng và ảnh hưởng khá nhanh, số lượng người tham gia ngày càng gia tăng với mục tiêu phòng rủi ro. Nhà nước cũng đặt ra nhiều tiêu chuẩn, quy định theo quốc tế. Sàn giao dịch phái sinh cũng nhiều hơn.
Hạn chế rất lớn là hợp đồng giao sau chỉ cho phép tổ chức tham gia → giảm thanh khoản. Sản phẩm phái sinh trên thị trường Việt Nam vẫn còn quá ít. Những quy định vẫn chưa thật sự chặt chẽ, hạn chế về độ tin cậy.
Sau những giới thiệu về chứng khoán phái sinh, một công cụ còn khá mới ở Việt Nam. Chúng tôi mong rằng sẽ giúp bạn hiểu hơn về loại công cụ đầu tư tài chính này. Làm nền tảng kiến thức để bạn có thể tìm hiểu về thị trường này sâu hơn. Để mang đến cho bản thân một công cụ phòng rủi ro và đầu cơ tốt cho bản thân.
