Khi gia nhập thị trường chứng khoán thì có lẽ ít nhiều bạn cũng đã tìm hiểu về chứng khoán phái sinh. Tuy nhiên, thực tế thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam đang hoạt động như thế nào và xu hướng trong tương lai ra sao vẫn đang là thắc mắc của nhiều người mới bắt đầu.
1, Thị trường chứng khoán phái sinh được định nghĩa như thế nào?
Nói một cách dễ hiểu, cũng giống như tất cả các loại thị trường tự do khác đang tồn tại, thị trường chứng khoán phái sinh là nơi gặp gỡ để giao dịch mua bán, trao đổi cung cầu. Điểm khác biệt ở đây, thị trường này giao dịch loại mặt hàng vô hình – chứng khoán phái sinh và người mua /bán “gặp nhau trực tuyến” thay vì trực tiếp như đa số các thị trường khác. Cụ thể, các nhà đầu tư sẽ giao dịch về quyền, nghĩa vụ hay hợp đồng chuyển nhượng quyền sở hữu hoặc nghĩa vụ thanh toán. Đây là nơi mua bán các công cụ tài chính – những thứ mà giá trị của chúng sẽ phụ thuộc vào tài sản cơ sở nào đó (có thể là sản phẩm hữu hình / vô hình)
Phân loại chứng khoán phái sinh
Chứng khoán phái sinh được phổ biến với 4 loại chính:
- Hợp đồng hoán đổi: đề cập việc thỏa thuận về việc cam kết hoán đổi dòng tiền của công cụ tài chính giữa hai bên trong thời hạn nhất định nào đó.
- Hợp đồng kỳ hạn: Ngay tại thời điểm giao dịch thì hai bên xác lập mức giá cố định để mà thỏa thuận về việc mua bán một loại tài sản trong tương lai.
- Hợp đồng quyền chọn: Ngay tại thời điểm giao dịch thì hai bên cũng xác lập mức giá cố định nưng để thỏa thuận về việc một bên có quyền yêu cầu bên còn lại mua/bán một mức tài sản trong tương lai.
- Hợp đồng tương lai: loại hợp đồng này được chuẩn hóa và niêm yết tại sở giao dịch chứng khoán.
Những loại phổ biến ở thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam
Ở thị trường Việt Nam, phổ biến hơn cả là hợp đồng tương lai và hợp đồng quyền chọn. Tuy nhiên thì hợp đồng tương lai vẫn được ưa chuộng nhất và là sản phẩm phái sinh đầu tiên được du nhập vào Việt Nam do sự đơn giản, tiện lợi và dễ tiếp cận của nó. Hiện nay, hợp đồng tương lai đang được chia làm hai loại, một loại trên chỉ số cổ phiếu (VN30, HNX30), loại còn lại là trên trái phiếu chính phủ.
Ưu điểm của thị trường chứng khoán phái sinh
Ưu điểm nổi bật có lẽ là sự phòng ngừa và giảm nhẹ rủi ro cho các loại tài sản cơ sở. Tham gia thị trường này, phái sinh sẽ như được cung cấp thêm một đòn bẩy, nâng giá trị của nó lên gấp nhiều lần. Bên cạnh đó, nhà đầu tư cũng sẽ thu được lợi nhuận kha khá nếu giá trị của tài sản cơ sở dịch chuyển theo hướng mong đợi ban đầu. Tiếp theo, thị trường này có tính thanh khoản cao, giao dịch nhanh chóng, việc nắm giữ bao nhiêu cổ phiếu là không giới hạn và nhà đầu tư cũng có thể dự đoán được thị trường một cách dễ dàng. Ngoài ra, nhà đầu tư còn có thể bán khống phái sinh, điều mà ở hầu hết các thị trường không thể làm được.
Nhược điểm của thị trường chứng khoán phái sinh
Đầu tiên phải kể đến là việc yêu cầu ký quỹ bổ sung. Việc lỗ, lãi phát sinh phải được thanh toán theo cơ chế hằng ngày và sẽ được thể hiện rõ trên tài sản ký quỹ của người đầu tư. Bạn sẽ phải thực hiện việc ký quỹ ngay khi mà số tiền đi xuống khỏi mức duy trì. Nên khi nhà đầu tư không đủ năng lực tài chính thì dễ bị chậm trễ việc ký quỹ bổ sung sẽ dẫn đến việc thua lỗ thậm chí là phá sản. Song song với đó, các rủi ro trong chiến lược đầu cơ cũng là điểm yếu của thị trường chứng khoán phái sinh. Nếu giá trị tài sản cơ sở thay đổi không đúng như dự đoán, tác dụng ngược của đòn bẩy sẽ đẩy mức lỗ lên cao khủng hơn con số ước tính nhiều lần.
2, Tổng quan về thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam
Thị trường chứng khoán phái sinh bước đầu du nhập vào Việt Nam là khoảng giữa năm 2017 với sản phẩm đầu tiên là hợp đồng tương lai VN30. Mặc dù trên thực tế vào khoảng độ năm 2007, thị trường này đã nhen nhóm ở Việt Nam, nhưng mà chủ yếu là giao dịch trực tiếp với khách hàng bởi công ty chứng khoán về quyền chọn cổ phiếu. Từ lúc gia nhập vào Việt Nam đến gần hai năm sau đó, vào cuối 2018, thị trường chứng khoán phái sinh đã bứt phá hơn mức tưởng tượng, tăng khoảng 40,000 lần từ khoảng 400 hợp đồng, tăng lên tới xấp xỉ 20 triệu hợp đồng. Hiện nay, trên thị trường phái sinh tại Việt Nam có hơn 95% là nhà đầu tư cá nhân.
Một số thuận lợi của thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam so với các nước trong khu vực
Chỉ sau 17 năm kể từ lúc mở thị trường cơ sở, Việt Nam đã phát triển thị trường phái sinh, trong khi các nước trong khu vực phải mất 30 năm. Thị trường phái sinh nước ta đang trên đà phát triển mạnh, thể hiện rõ qua sự gia tăng liên tục về số lượng vốn hóa, chứng khoán niêm yết và tài khoản được mở tương đương số nhà đầu tư mới.
Các nhà đầu tư Việt Nam ngày càng theo xu hướng sử dụng chứng khoán phái sinh như một biện pháp ngừa rủi ro.
Pháp luật Việt Nam cũng đưa ra khung pháp lý đảm bảo giúp các nhà đầu tư yên tâm khi tham gia thị trường.
Ngoài ra, cơ sở hạ tầng công nghệ thông tin tại Việt Nam cũng rất tốt, như một nền tảng vững chắc hỗ trợ thị trường phát triển.
Xu hướng phát triển của thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam
Chứng khoán phái sinh hiện đang là cấp độ phát triển cao nhất của thị trường chứng khoán. Phát triển thị trường phái sinh là điều kiện tất yếu để nâng cao thị trường vốn tại Việt Nam kéo theo sự đẩy mạnh vốn đầu tư cho cơ sở hạ tầng.
Hiện nay, thị trường chứng khoán phái sinh đang đi theo lộ trình nhà nước đặt ra. Nhà nước ngày càng can thiệp vào sự phát triển của thị trường này và quyết tâm không để thị trường hoạt động tự phát.
Tuy nhiên, trong dài hạn, các chuyên gia tài chính vẫn kỳ vọng vào sự phát triển của hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ hơn các công cụ khác như là một biện pháp phòng ngừa rủi ro hiệu quả cho các ngân hàng thương mại trong giao dịch trái phiếu chính phủ.
3, Những điều nhà đầu tư nên lưu ý khi tham gia thị trường chứng khoán phái sinh Việt Nam
Điều quan trọng đầu tiên mà các nhà đầu tư luôn phải nhớ, là chú ý đến hai tỷ lệ: tài khoản phái sinh (được tính bằng giá trị ký quỹ yêu cầu chia cho giá trị tài sản ròng) và tỷ lệ sử dụng tài khoản ký quỹ.
Bên cạnh đó, một số mức nhà đầu tư nên đặc biệt lưu ý: mức an toàn, mức cảnh báo và mức xử lý. Vấn đề pháp lý cũng rất quan trọng trong đầu tư phái sinh.
Nên cân nhắc kỹ khi lựa chọn hình thức giao dịch quyền chọn, bởi nó thường không phù hợp với các nhà đầu tư do tiềm ẩn những rủi ro lớn.
Khi mới bắt đầu gia nhập, nhà đầu tư nên tìm hiểu kỹ lưỡng. Xin kinh nghiệm từ người đi trước hoặc tìm cho mình một chuyên gia tốt để dễ tiếp cận.
Kết
Thị trường chứng khoán phái sinh tại Việt Nam đang từng bước phát triển mạnh mẽ. Đây là xu hướng mới và là cấp độ cao nhất trong thị trường chứng khoán. Nó còn liên quan tới việc thúc đẩy kinh tế và hạ tầng cơ sở trong nước. Bởi vậy, nhà nước đang dần can thiệp vào thị trường này để hướng thị trường đi đúng hướng. Gia nhập thị trường phái sinh là lựa chọn được đánh giá cao để phòng ngừa rủi ro tài chính.
